علیم (اسم الله)

علیم، از مشتقّات «علم» و از اسما و صفات خداوند است.

علم از لوازم حیات است و حیات، صفت ذاتى اولى خداوند متعال است. علم او مثل سایر صفات ذات او، همیشه و لایزال در فعلیت تامّه واجب و ثابت است. براى ذات و صفات او نهایت و حدّ و غایتى نیست، ازلى و ابدى و به هر چیزى محیط است؛ یعنى حقیقت علم او به معناى شهود، حضور و احاطه او بر هر چیز است. علیم، صفت مشبهه علم است و در موردى بکار مى رود که به ثبوت صفت علم اشاره داشته باشد.

این واژه در قرآن در ۱۶۲ بار بکار رفته و اکثر کاربرد آن در مورد تثبیت صفت علم است و در کنار اسمى دیگر به کار رفته است که با معناى آن مناسبت دارد، مثل سمیع و حکیم و خبیر و... آمده است. همچنین صفات دیگرى چون اَعْلَمْ، عالِم، عالِم الغیب و الشهادة و علاّم الغیوب مورد بررسى قرار گرفته است.

و نيز در آیات زیر:

شماره	نام سوره	آیات
1	سوره بقره(2)	آیات 29 و 32 و95 و 115 و 127 و 137 و 158 و 181 و 215 و 224 و 227 و 231 و 244 و 246 و 247 و 256 و 261 و 268 و 273 و 282 و 283.
2	سوره آل عمران(3)	آیات 34 و 35 و 36 و 73 و 92 و 115 و 119 و 121 و 154 و 167.
3	سوره نساء(4)	آیات 11 و 12 و 17و 24 و 25 و 26 و32 و 35 و 39 و 45 و 70 و 92 و 104 و 111 و 127 و 147 و 148 و 170 و 176.
4	سوره مائده(5)	آیات 7 و 54 و 61 و 76 و 97 و 109 و 116.
5	سوره انعام(6)	آیات 13 و 53 و 58 و 73 و 83 و 96 و 101 و 115 و 117 و 118 و 119 و 124 و 128 و 139.
6	سوره اعراف(7)	آیات 109 و 112 و 200.
7	سوره انفال(8)	آیات 17 و 42 و 43 و 53 و 61 و 71 و 75.
8	سوره توبه(9)	آیات 15 و 25 و 44 و 47 و 60 و 78 و 93 و 94 و 96 و 97 و 98 و 105 و 110.
9	سوره يونس(10)	آیات 36 و 40 و 65 و 79.
10	سوره هود(11)	آیات 5 و 31.
11	سوره یوسف(12)	آیات 6 و 19 و 34 و 50 و 55 و 71 و 76 و 83 و 100.
12	سوره رعد(13)	آیه 9.
13	سوره حجر(15)	آیات 25 و 53 و 86.
14	سوره نحل(16)	آیات 28 و 70 و 101 و 125.
15	سوره اسراء(17)	آیات 25 و 47 و 54 و 55.
16	سوره کهف(18)	آیات 19 و 21 و 22 و 26.
17	سوره مریم(19)	آیه 70.
18	سوره طه(20)	آیه 104.
19	سوره انبیاء(21)	آیه 4.
20	سوره حج(22)	آیات 52 و 59 و 68.
21	سوره مومنون(23)	آیات 51 و 92 و 96.
22	سوره نور(24)	آیات 18 و 21 و 28 و 32 و 35 و 41 و 58 و 59 و 60 و 64.
23	سوره شعراء(26)	آیات 34 و 37 و 188 و 220.
16	سوره نمل(27)	آیات 6 و 78.
17	سوره قصص(28)	آیات 37 و 56 و 85.
18	سوره عنکبوت(29)	آیات 5 و 10 و 32 و 60 و 62.
19	سوره روم(30)	آیه 54.
20	سوره لقمان(31)	آیات 23 و 34.
21	سوره سجده(32)	آیه 6.
22	سوره احزاب(33)	آیات 1 و 40 و 51 و 54.
23	سوره سبا(34)	آیات 3 و 26 و 48.
24	سوره فاطر(35)	آیات 8 و 38 و 44.
25	سوره یس(36)	آیات 38 و 79 و 81.
26	سوره زمر(39)	آیات 7 و 46 و 70.
27	سوره غافر(40)	آیه 2.
28	سوره فصلت(41)	آیات 12 و 36.
29	سوره شوری(42)	آیات 12 و 24 و 50.
30	سوره زخرف(43)	آیات 9 و 84.
31	سوره دخان(44)	آیه 6.
32	سوره احقاف(46)	آیه 8.
33	سوره فتح(48)	آیات 4 و 26.
34	سوره حجرات(49)	آیات 1 و 8 و 13 و 16.
35	سوره ق(50)	آیه 45.
36	سوره ذاریات(51)	آیات 28 و 30.
37	سوره نجم(53)	آیات 30 و 32.
38	سوره حدید(57)	آیات 3 و 6.
39	سوره مجادله(58)	آیه 7.
40	سوره حشر(59)	آیه 22.
41	سوره ممتحنه(60)	آیات 1 و 10.
42	سوره جمعه(62)	آیات 7 و 8.
43	سوره تغابن(64)	آیات 4 و 11 و 18.
44	سوره تحریم(66)	آیات 2 و 3.
45	سوره ملک(67)	آیه 13.
46	سوره قلم(68)	آیه 7.
47	سوره جن(72)	آیه 26.
48	سوره انسان(76)	آیه 30.
49	سوره انشقاق(84)	آیه 23.

پانویس

↑ الاسماء والصّفات، بيهقى، ج۱، ص۱۹۶.
↑ التحقیق، ج۸، ص ۲۰۹-۲۱۰، «علم».

منابع

فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، ص۱۸۱-۱۸۰.

اسماء الله در قرآن
تعداد:۱۳۵
الف	اله، اَحَد، اوّل، آخِر، اعلى، اکرم، اعلم، ارحم الراحمین، احکم الحاکمین، احسن الخالقین، اهل التقوی، اهل‌ المغفرة، اقرب، ابقى، اسرع الحاسبین.
ب	بارى، باطن، بدیع، بَرّ، بصیر.
ت	توّاب.
ج	جبّار، جامع.
ح	حکیم، حلیم، حیّ، حق، حمید، حسیب، حفیظ، حفى.
خ	خبیر، خالق، خلاق، خیر، خیرالماکرین، خیرالرازقین، خیرالفاصلین، خیرالحاکمین، خیرالفاتحین، خیرالغافرین، خیرالوارثین، خیرالراحمین، خیرالمنزلین.
ذ	ذوالعرش، ذوالطول، ذوانتقام، ذوالفضل العظیم، ذوالرحمة، ذوالقوة، ذوالجلال و الاکرام، ذوالمعارج.
ر	رحمان، رحیم، رؤوف، رب، رفیع الدرجات، رزاق، رقیب.
س	سمیع، سلام، سریع الحساب، سریع العقاب.
ش	شهید، شاکر، شکور، شدید العذاب، شدید العقاب، شدید المحال.
ص	صمد.
ظ	ظاهر.
ع	عالِمُ غيبِ السماواتِ و الأرضِ، علیم، عزیز، عفوّ، على، عظیم، علام‌الغیوب، عالم الغیب و الشهادة.
غ	غافرالذنب،غالب، غفار، غفور، غنى.
ف	فالق الاصباح، فالق الحب و النوى، فاطر، فتّاح.
ق	قوى، قدوس، قیوم، قاهر، قهار، قریب، قادر، قدیر، قابل‌التوب، القائم على کل نفس.
ک	کبیر، کریم، کافی.
ل	لطیف.
م	مؤمن، مهیمن، متکبر، مصوِّر، مجید، مجیب، مبین، مولی، محیط، مقیت، متعال، محیى، متین، مقتدر، مستعان، مبدى، مالک الملک.
ن	نصیر ، نور.
و	وهاب، واحد، ولی، والی، واسع، وکیل، ودود.
ه	هادی.

[1] الاسماء والصّفات، بيهقى، ج۱، ص۱۹۶.

[2] التحقیق، ج۸، ص ۲۰۹-۲۱۰، «علم».